22 / Հուլիս / 2024 : 13-32
Ռուսական կայսրության հայ օլիգարխները. (Լիանոսյաններ) Լինոզովներ
Կայսերական Ռուսաստանի ամենահարուստ ընտանիքներից մեկի հարստության սկիզբը դրել է ծնունդով Կախեթի Սիղնախ քաղաքից Ստեփան Մարտինի Լիանոսյանը, ով 1862 թվականին Լիանոզով ազգանունով բնակություն է հաստատել Աստրախանում։ Մեկ տարի անց նա հիմնեց «Լիանոզովի ձկնորսական արդյունաբերության ֆիրմայի գրասենյակը» և փաստացի հիմք դրեց Կասպից ծովում ձկնորսության արդյունաբերությանը: Պարսկական կառավարությունից ստանալով Կասպից ծովի հարավային մաս հոսող գետերի գետաբերաններում մենաշնորհային ձկնարտադրության իրավունք՝ Լիանոզովը դարձավ ձկնորսության ամենամեծ արդյունաբերողը։ 1870 թվականին նա արդեն կանգնեցրել էր մի հսկայական շքեղ առանձնատուն Աստրախանի ջրանցքներից մեկի ամբարտակին։ Իսկ 1870-ականների կեսերին Լիանոզովի ընկերությունն ուներ սեփական նավատորմը Կասպից ծովում, որը բաղկացած էր 15 նավից և հաջողությամբ առևտուր էր անում աղի, ձկան և խավիարի միջազգային շուկայում։ Ձկնամթերքի արտադրությամբ և վաճառքով զբաղվել է Ստեփանի եղբայրը՝ Գեորգին, որը Մոսկվայի առևտրային դատարանի երդվյալ փաստաբան էր։ Նրա ամենահաջող ձեռնարկություններից են Կասպից ծովի պարսկական ափին սև խավիարի արտադրության գործարանը և Մոսկվայի, Սանկտ Պետերբուրգի և Փարիզի խանութների ցանցը։ Կասպյան բելուգայի առևտուրը, այսինքն՝ ամենաթանկ խավիարը գրեթե միջնադարից ի վեր, կենտրոնացած էր հայ ընտանիքների ձեռքում, և պատահական չէ, որ այն կոչվում էր «Հայկական խավիար»։
Այն ժամանակվա նավթային բումին Ստեփան Լիանոզովն արձագանքեց՝ Բաքվի մերձակայքում գտնվող հողատարածքների վաճառքի առաջին աճուրդում միանգամից վեց նավթային հարթակ գնելով։ Եվ նա անմիջապես հիմնում է 1872 թվականին «Ռունո» անունով մի ընկերություն, որի ղեկավարությամբ զբաղվում էր եղբայրը՝ Գեորգին։
Բաժնետոմս, 100 ռուբլի
1894 թվականին՝ Ստեփան Լիանոզովի մահից հետո, ընտանեկան բիզնեսն անցավ նրա որդուն՝ Գեորգի կրտսերին։ Հորեղբայրն ամեն ինչում օգնում էր եղբորորդուն։ Ժառանգները ստեղծեցին Ստեփան Լիանոզովի անվան բարեգործական հիմնադրամ։ Աստրախանի ջրային ուղիները մաքրելու համար Հոլանդիայում գնված հորատանցքը ստացել է «Լիանոզովի հիշողություն» անվանումը, այն գործել է Աստրախանում մինչև 1930-ական թվականները: Լիանոզովի կասպյան նավատորմի նավերը նախկինում ստացել էին «ընտանեկան» անուններ՝ «Ստեփան», «Մարտին», «Ջորջ»...
Գեորգի Լիանոզով ավագը չի թողել նավթային բիզնեսը իր հոգածության տակ՝ այստեղ ձգտելով չսահմանափակվել միայն արտադրությամբ, այլև զբաղվել է վերջնական արտադրանքի վերամշակմամբ ու իրացմամբ։ 1896 թվականին Բաքվում կերոսինի գործարան կառուցելու նպատակով նա Սանկտ Պետերբուրգում հիմնեց Ռուսաստանի նավթային ընկերությունը՝ չմոռանալով ներգրավել հանքարդյունաբերության բաժնի տնօրեն Կոնստանտին Սկալկովսկուն՝ հայտնի բալետագետ և ֆանտաստիկ կաշառակեր։
Բաքվի նավթահորեր, 19-րդ դար. (Wikimedia Commons)
1900 թվականին Աստրախանի իր անզավակ եղբորորդու մահից հետո Գեորգի Լիանոզովը հայտնվեց ընտանեկան բոլոր ձեռնարկությունների ղեկավարի դերում և սկսեց իրականացնել իր վաղեմի երազանքը՝ ընդլայնել բիզնեսը Ռուսաստանի սահմաններից դուրս։ Կառավարությունից ստանալով Կասպից ծովի բոլոր ջրերը նախապես 25 տարով վարձակալելու իրավունքը, նա ստացավ կասպյան ձկնորսական առևտրի մենաշնորհը: Դրան հաջորդեցին պայմանագրերը Եվրոպայի պահածոների գործարանների ու խանութների ցանցերի հետ։ Լիանոզովի ձկնորսությունը մշտապես ստացել է առաջին մրցանակներն ու դիպլոմները բոլոր հնարավոր ցուցահանդեսներում, ներառյալ ոսկե մեդալ՝ Սանկտ Պետերբուրգի 1902 թ. Ձկնորսության միջազգային ցուցահանդեսում:
Գեորգի Լիանոզովի երեք որդիներից միայն մեկն է դարձել ընտանեկան բիզնեսի իրական իրավահաջորդը` Ստեփան Գեորգիևիչը: Հետագայում պարզվեց, որ նա իսկական օլիգարխ է, ով մեծ բիզնեսից դուրս է եկել մեծ քաղաքականության աշխարհ: Պատահական չէ, որ Ջոն Ռիդը նրան անվանել է «ռուս Ռոքֆելեր»։ Հասկանալով, որ ընտանեկան ձեռնարկությունների լայնածավալ զարգացումը և եվրոպական շուկաներ մուտքը մեծ գումարներ են պահանջում, Լիանոզով կրտսերը, 1907 թվականին հոր մահից հետո, դարձավ «Նավթարտադրության գործընկերություն» բաժնետիրական ընկերության հիմնադիրն ու գործադիր տնօրենը։
Ի պատիվ Ստեփան Լիանոզովի, նա գիտեր գործընկերային հարաբերություններ կառուցել և բանակցել մրցակիցների հետ։ Երբ 1912-ին Լոնդոնում նա ստեղծեց ռուսական գլխավոր նավթային կորպորացիան կամ պարզապես «Նավթ»-ը, այն ֆինանսիստների և բանկիրների հետ ներառում էր նավթարդյունաբերողներ Տարաս Բելոզերսկուն, Գուկասովներին, Մանթաշովներին և այլոց: Կորպորացիայի հիմնական կապիտալը կազմում էր 2,5 միլիոն ֆունտ ստերլինգ, և նրա շահերը տարածվում էին ոչ միայն Բաքվի արդյունաբերության, այլև Օրենբուրգի տարածաշրջանի, Կենտրոնական Ասիայի և Չեչնիայի վրա։ «Այս վստահությունը ամբողջական հեղափոխություն կատարեց ռուսական նավթարդյունաբերության մեջ», - ասել է հայտնի տնտեսագետ Վենիամին Զիվը 1916 թ.:
«Russian General Oil Corporation» ընկերության բաժնեմասը։ (Wikimedia Commons
Լիանոզովի նպատակն էր ոչ միայն ներդրումներ ապահովել ներքին նավթարդյունաբերության մեջ, այլև ռուսական նավթի հուսալի առևտուր հաստատել Եվրոպայի հետ: Հետևաբար, նույն թվականին Բրիտանիայում նա հիմնեց բրիտանական Lianosoff White Oil Company-ն, Ֆրանսիայում՝ La Lianosoff Français-ը, իսկ 1913-ին, որոշելով Գերմանիայում վաճառել ռուսական նավթը՝ Deutsche Lianozoff Mineralöl Import AG-ը: Լիանոզովի ծրագրերին աջակցել են ոչ միայն ռուս բանկիրները, այլև եվրոպականները, օրինակ՝ Փարիզի Ռոզենբերգ և Դրեյֆուս բանկերը։ Սակայն պատերազմը խանգարեց ծրագրի իրականացմանը։
Այս բազմանդամ ընտանիքի անդամներին բաժանել է բոլշևիկյան հեղափոխությունը։ Ստեփան Լիանոզովը, ով 1917 թվականի փետրվարից հետո ակտիվորեն համագործակցում էր Ժամանակավոր կառավարության հետ, 1918 թվականին փախավ Ֆինլանդիա, որտեղ միացավ, այսպես կոչված, Ռուսաստանի քաղաքական կոնֆերանսին։ Հետագայում նա տեղափոխվեց Էստոնիա և մտերմանալով Նիկոլայ Յուդենիչի հետ՝ սկզբում դարձավ անդամներից մեկը, ապա գլխավորեց Ռևելում ձևավորված Հյուսիսարևմտյան կառավարությունը։ Նա մեծ ջանքեր է գործադրել բրիտանական, մերձբալթյան կառավարություններից և ֆիններից ֆինանսական և ռազմական օգնություն ստանալու համար՝ բոլշևիկների դեմ պայքարելու և Պետրոգրադի դեմ արշավ կազմակերպելու համար։ Կառավարության ինքնալուծարումից հետո Պետրոգրադի վրա Յուդենիչի հարձակման ձախողման արդյունքում 1919 թվականի դեկտեմբերին տեղափոխվել է Փարիզ։ Մանթաշևների, Աբրամ և Պավել Գուկասով եղբայրների, Նիկոլայ Դենիսովի և Պավել Ռյաբուշինսկու հետ միասին Ստեփան Լիանոզովը ստեղծեց Առևտրի, արդյունաբերական և ֆինանսական կոմիտեն՝ օգնելու աքսորում հայտնված հայրենակիցներին, ինչպես նաև դիմակայելու խորհրդային իշխանությանը:
Միևնույն ժամանակ, նրա ավագ եղբայր Մարտինը, ով պատանեկությունից հեղափոխական գաղափարներով էր հետաքրքրված, 1923 թվականին Պարսկաստանից վերադարձավ Ռուսաստան և համոզմունքից կամ ինքնապահպանման զգացումից դրդված՝ 1923 թվականին պաշտոնապես ԽՍՀՄ-ին փոխանցեց բոլոր իրավունքները։ Որպես երախտագիտություն՝ նոր կառավարությունը Լիանոզովին տվել է պաշտոն Գլավրիբայում, ամսական 400 ռուբլի սուբսիդիա և հանրակացարանի սենյակ՝ 11 քմ 3 հոգանոց ընտանիքի համար։
Անհանգիստ 20-րդ դարում ընտանիքը չկարողացավ փրկել կապիտալը, սակայն Լիանոզովների անունը չվերացավ պատմության էջերից:
Աղբյուրը՝ https://dzen.ru
Թարգմանությունը՝ Yelaket.am-ի:
Դիտվել է
11876անգամ
Դիտեք նաև
21 / Փետրվար / 2020
ՊԵԿ-ը սննկացնում է փոքր հյուրանոցներին
2018թ. հուլիսի մեկից ուժի մեջ մտած և մինչև 2019 թ. դեկտեմբերի 31-ը գործող հարկային օրենսգրքի 258 հոդվածը իսկական պատուհաս է դարձել շրջանառության հարկով աշխատող հյուրանոցների համար, որովհետև ըստ այդ...
22 / Հունվար / 2020
Մեզ համար նպատակային է աշխարհին ներկայանալը հայկական որակյալ ջրի տեսականիով. Վարդան Վահանյան
Բիզնես Ելակետ հաղորդաշարի հյուրը ARARAT GROUP USA գործադիր-տնօրեն Վարդան Վահանյանն է։
2016 թվականին պաշտոնապես բացվեց ARARAT GROUP ջրերի գործարանը՝ Արտաշատ քաղաքում: Մինչ բացումը շուրջ 12 տարի...
21 / Հունվար / 2020
Հարցազրույց Ելակետում հաղորդաշարի հյուրը գյուղատնտես Դավիթ Դավթյանն է
Գյուղատնտեսությունն այսօր աղետալի վիճակում է։ Տասնյակ տարիների անգործության սխալ, սխալ գործունեության արդյունքները, ամեն ինչ թվերով է երևում։ Հողագործության ոլորտում ըստ պաշտոնական թվերի ...
23 / Հունվար / 2020
Ամերիկյան Էլ էյ Սոլար գրուպ ընկերությունն (LA Solar Group) Հայաստանում մասնաճուղ է հիմադրել
Ամերիկյան Էլ էյ Սոլար գրուպ ընկերությունն (LA Solar Group) բանակցություններ է վարում Հայաստանում էլեկտրոմոբիլների՝ մարդատար էլեկտրական մեքենաների շուկան համալրելու և զարգացնելու նպատակով խոշոր...
31 / Հունվար / 2020
Դոլարն ու եվրոն թանկացել են
ԱՄՆ դոլարի փոխարժեքն այսօր՝ հունվարի 30-ին, կազմել է 478.69 դրամ՝ նախորդ օրվա համեմատ աճել է 0.11 դրամով: Այդ մասին տեղեկանում ենք ՀՀ կենտրոնական բանկի պաշտոնական կայքից։ Եվրոյի փոխարժեքը կազմել է...
30 / Մարտ / 2020
Կառավարության նիստը՝ ուղիղ
Կառավարության նիստը՝ ուղիղ
01 / Ապրիլ / 2020
Գազպրոմ Արմենիան մտադիր է թանկացնել գազը
Գազպրոմ Արմենիա փակ բաժնետիրական ընկերությունը և Տրանսգազ սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերությունը մտադիր են դիմել Հայաստանի Հանրապետության հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողով`...
01 / Ապրիլ / 2020