Հեղինակ՝ Մարիա Մարկոսյան – Ձեր ծնողները երաժիշտնե՞ր էին։ Ինչպե՞ս են ծանոթացել։
– Մայրիկս՝ սոփրանո, մեծացել էր Հունաստանում, իսկ երաժշտական կրթությունը կատարելագործելու համար 1964-ին ուղարկել էին Սովետական Հայաստան՝ ուսանելու Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայում։ Հայրս էլ՝ ջութակահար, Ուրուգվայից ուղարկել էին Հայաստան իր երաժշտական գիտելիքները զարգացնելու նպատակով։ Այնտեղ որպես ուսանողներ իրար ծանոթացել են, ամուսնացել Սուրբ Գայանե վանքում և վերադարձել՝ Ուրուգվայ։ Ես ծնվել եմ Մոնտեվիդեոյում։ Սակայն երբ 1978-ին արդեն յոթուկես տարեկան էի, ընտանիքով տեղափոխվեցինք Հունաստան, քանի որ Ուրուգվայում ու հարևան երկրներում քաղաքական իրավիճակը անկայուն էր։ – Իսկ այդ ընթացքում ինչպե՞ս զարգացավ շուկան Հայաստանում։
– Մինչ մենք զբաղված էինք Հունաստանում օրենսդրական և կառուցողական հարթակ ձևավորելով, Հայաստանում զուգահեռաբար սկսեցին ի հայտ գալ նոր արտադրողներ։ Խոսքը 2009–2010 թվականների մասին է։ Այդ ժամանակ էր, երբ «Կարաս» ընկերությունը սկսեց իր առաջին փոքրածավալ արտադրանքը։ Մենք պայմանագիր կնքեցինք, սակայն առաջին մատակարարումը իրականացվեց միայն հինգ տարի անց։ Պարզապես «Կարաս»-ը դեռ չուներ բավարար արտադրական հզորություն։ Այդպես էլ եղավ, որ մինչև մենք պատրաստ էինք ներմուծել՝ Հայաստանի գինեգործական ոլորտը նույնպես անցել էր զարգացման մի փուլ։ Սկսեցին ի հայտ գալ նաեւ «Armenia Wine»-ը, «Զորահ»-ը. վերջինս նույնպես սփյուռքահայի նախաձեռնություն էր։ Այսպիսով՝ մենք ստեղծեցինք մեր ընկերությունը և սկսեցինք պաշտոնապես ներմուծել միայն բարձրորակ հայկական գինիներ Հունաստանի ու Կիպրոսի շուկա՝ համագործակցելով Հայաստանի խոշոր և վստահելի արտադրողների հետ։ – Հույն սպառողը որքանո՞վ է պատրաստ եղել ընդունելու հայկական գինին։
– Պետք է ընդունել՝ հույները խիստ պահանջկոտ չեն, բայց ունեն գինու մշակույթի մեծ փորձ։ Նրանք մանկուց սովորում են գինու ճիշտ համադրությունները, ճանաչում են խաղողի տեսակները, գիտեն տարբերությունը չոր, կիսաքաղցր, բնական կամ հնացած գինիների միջև։ Ցավով պետք է նշեմ՝ հայ սպառողը այդ գիտելիքը չուներ մինչեւ վերջին տարիները։ Խորհրդային Միության օրոք Հայաստանը մասնագիտացրել էին մրգային գինիների և կոնյակի (պաշտոնապես՝ բրենդի) արտադրությամբ։ Այդ որոշումը ուներ քաղաքական ենթատեքստ, 1930-ականներին։ Մինչ Վրաստանին վստահել էին խաղողի չոր գինիների արտադրությունը, Հայաստանին՝ կիսաքաղցր, մրգային գինիների և կոնյակի։ Այսպես, ամբողջ գինու ոլորտը բաժանվեց՝ Հայաստանը մնաց մրգային գինիների ապրանքանիշի մեջ։ Դրա հետևանքով մի ամբողջ սերունդ զրկվեց գինու ճիշտ մշակույթից՝ խաղողի որակյալ չոր գինին ճանաչելու և գնահատելու հնարավորությունից։ Եւ դա բերում է անտեղյակության։ Բայց մեղքը մեր ժողովրդի վրա դնել պետք չէ, պատմությունը խոսում է հօգուտ մեր ժողովրդի։ Մենք պարզապես զրկված ենք եղել այդ փորձից ու այդ մշակույթից տվյալ ժամանակաշրջանում։ – Գինու մշակույթի ակունքները Հայաստանում որքանո՞վ են կարևոր Ձեզ համար որպես սփյուռքահայ գործարար։
– Ոչ միայն կարևոր է, այլեւ՝ հիմնարար։ Հայը պատմականորեն իր ավանդական խմիչքներով՝ գինիով և գարեջրով է նշանավոր, եւ կարևոր է դա ընդգծել։ Շատերը մոռանում են, որ գինի արտադրելը մեզ համար պարզապես գյուղատնտեսական կամ արդյունաբերական գործընթաց չէ։ Դա մի ամբողջ մշակույթ, քաղաքակրթական ժառանգություն է։ 2007-ին, երբ «Արենի 1» քարանձավում հնագետները բացահայտեցին աշխարհի մինչ այսօր հայտնի ամենահին գինեգործական արտադրամասը՝ շուրջ 6100 տարվա հնությամբ, այդ հայտնագործությունը բառացիորեն փոխեց գինու պատմությունը։ Մինչ այդ, ամենահին գինեգործական կենտրոնը Իսրայելում էր, բայց Արենիի պեղումները Հայաստանը ներկայացրին աշխարհին որպես գինու բնօրրան։ Հայտնաբերվեցին կարասներ, որոնց կառուցվածքն ու դասավորությունը վկայում էին ոչ թե պարզապես գինի պահպանելու, այլ ամբողջական արտադրության գործընթացի՝ խմորման ու հնացման մասին։ Լուսանկար 1ին եւ 2րդ՝ «Արենի 1» քարանձավ – Իսկ գարեջրի՞ մշակույթը։ Կարո՞ղ ենք նույն արժեքով խոսել այդ խմիչքի մասին։
– Ակնհայտորեն, նույնպես մաս է մեր ինքնության։ Հին հույն պատմիչ Քսենոֆոնը մ.թ.ա. 404 թվականին, անցնելով Հայաստանի տարածքով, իր «Անաբասիս»-ում գրել է, որ հայերն ապրում էին կիսագետնաբնակ տներում և խմում էին գինու նման խմիչք՝ քարից պատրաստված մեծ ամաններից՝ եղեգի (ծղոտի) միջոցով։ Այս փաստը վկայում է մեր հնագույն գարեջրագործության մասին, որն ունեցել է դարավոր ներկայություն հայկական կենսակերպում. – Եվ այսպես՝ Հայաստանը դարձավ կոնյակի՞ երկիր։ - Երբ խոսում ենք գնի մասին՝ ո՞րն է ձեր հիմնական մոտեցումը։
- Մեր գնային քաղաքականությունն առաջին իսկ օրից հիմնված է մեկ սկզբունքի վրա՝ հայկական գինին պետք է լինի հնարավորինս մատչելի։ Հիմնական շեշտադրումը եղել է 9-10 եւրոյի շուրջ, որպեսզի մարդիկ կարողանան գնել։ Շահը հաճախ նվազագույն է, բայց մենք ընտրել ենք այս ճանապարհը՝ նպատակ ունենալով հայկական գինին ծանոթացնել օտարին։ Իսկ մեր ամենամեծ հիացմունքը այն պահն է, երբ օտարը վերցնում է հայկական գինի, համտեսում եւ վերադառնում է, ասելով՝ «նորից եմ ուզում»։ Դա մեզ համար ամենակարևոր պահն է։ Եթե առաջին շիշը վաճառվում է մեր ջանքի, ապրանքանիշի կամ գովազդի հետեւանքով, ապա երկրորդ շիշը առաջինի որակի շնորհիվ է վաճառվում։ - Մի փոքր պատմեք «Զորահ»-ի մասին։
- «Զորահ»-ը հիմնադրել է մեր ընկերը՝ Զորիկ Ղարիբյանը։ Նա սփյուռքից Հայաստան է վերադարձել՝ իր հետ բերելով իտալացի մասնագետների, որոնք մանրակրկիտ ուսումնասիրել են մեր հողը, եղանակային պայմանները, հնագույն խաղողի տեսակները։ Գտնելով մի բարենպաստ վայր՝ Արենիից մի փոքր հյուսիս գտնվող Ռինդ գյուղը Վայոց Ձորում, հիմնել են բարձրակարգ գինու գործարան, որը միայն հայկական խաղողից՝ «Արենիից», «Ոսկեհատից» և այլ հին ու մոռացված տեսակներից է արտադրում գինի։ Ի դեպ, «Զորահ» ընկերությունը առաջինն էր, որ սկսել է արտադրել գինի՝ ավանդական հայկական կարասի մեջ։ Դա մեր նախնիների հնացման կավե անոթի տեսակն է (ամֆորան), եւ այդ փոքր կարասների մեջ ստացվում է բացառիկ գինի։ - Այսինքն՝ Հայաստանում աշխարհին անծանոթ գանձե՞ր կային։
- Միանշանակ։ Երբ աշխարհահռչակ մասնագետները եկան Հայաստան՝ զարմացան։ Մենք ունենք իսկական գանձ՝ հող, եղանակային պայմաններ, լեռնային կառուցվածք, բայց ամենակարեւորը մեր խաղողն է։ Օրինակ՝ Արենին ունի մի հստակ «բնավորություն», մի նրբություն, որը հիշեցնում է Պինո Նուարիին («սեւ կոն» խաղողի տեսակ)։ Բայց միեւնույն ժամանակ, իր հատկությունների շնորհիվ եւ եղանակի համադրությամբ, այն դառնում է միանգամայն առանձնահատուկ։ - Այդ մոտեցումո՞վ հիմնադրեցիք «Quality Wines» ընկերությունը։
- Այո, այդպես ծնվեց «Quality Wines»-ի գաղափարը։ Մենք միշտ առաջարկել ենք որակյալ ապրանք։ Նպատակն այն է, որ երբ սպառողը գնում է, օրինակ՝ «Արարատ» կոնյակ, հասկանա՝ սա կատակ չէ։ Սա աշխարհի ամենալավ կոնյակներից մեկն է՝ հայկական արտադրությամբ։ – Դուք հաճախ շեշտում եք՝ «Գինեգործությունը սեր է, արվեստ է»։ Ինչո՞ւ։
– Այո, գինեգործությունը պարզապես արտադրություն չէ, այլ մի աշխարհ՝ բարդ, սակայն գեղեցիկ։ Այդ ամբողջ ճանապարհը՝ խաղողի տեսակից մինչև շիշ, նուրբ արվեստ է, գիտություն ու երկարամյա փորձ։ Երբ մեկը մտնում է այս աշխարհ, այլևս չի կարող հեշտությամբ դուրս գալ։ Գինին կենդանի մարմին է՝ փոփոխվող, զգայուն, բնավորությամբ։ Ամեն շիշ իր պատմությունն ունի, և ամեն բերքատու տարի՝ իր դեմքն ու գույնը։ - Վերջին տասնամյակում ի՞նչ ճանապարհ է անցել հայկական գինեգործությունը։
- Պետք է ասեմ, որ շուրջ տասը տարիների ընթացքում Հայաստանի գինեգործությունն ապշեցուցիչ առաջընթաց է արձանագրել։ Մեր գինիներն արդեն ներկայանում են համաշխարհային խոշոր ցուցահանդեսներում՝ Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Ճապոնիայում, Չինաստանում, Ռուսաստանում։ Եւ այդ բեմերում Հայաստանի գինին ոչ միայն մրցունակ է, այլ արժանանում է ոսկե ու արծաթե մեդալների։ Սա արդյունք է ինչպես լավ հիմքի՝ հողի, եղանակային պայմանների, խաղողի բազմազանության, ավանդույթի, այնպես էլ նոր սերնդի մասնագիտական մոտեցումների։

– Իսկ ներքին շուկան փոխվե՞լ է վերջին տասնամյակում։
- Անշուշտ։ Եթե մի քանի տարի առաջ Երեւանում գրեթե անհնար էր գտնել որակյալ գինի կամ գինու բար (wine bar), այսօր այդ ոլորտը վերածվել է մշակույթի։ Վերջին տարիներին միայն բացվել են տասնյակ նման կենտրոններ։ Մարդիկ սկսում են վայելել գինին, հասկանալ դրա արժեքը. սովետական շրջանում նման բան չկար։ Գինիները միջին կամ ցածր որակի էին, բայց հիմա՝ որակն ու մշակույթը ձեւավորվում են զուգահեռ։