«Այմ սորի, կը ցաւիմ, բայց բոլոր սրճարանները գացի, «Արարատ», «Հայրենիք», «Մասիս», ոչ ոք ուզեց հինգ սէնթ ծախսել: Ո՞վ է այդ մարդը, խնդրեմ ըսէ՛ք». Ուիլյամ Սարոյան

Նյութի աղբյուր՝ www.arevelk.am

Ներկայացնում ենք Սարոյանի՝ 1979 թ.-ին գրված, նույն թվականին թարգմանված ու «Միտք եւ արուեստ»-ում լույս տեսած պատմվածքներից մեկը, որի վերնագիրը «Յառաջ»-ինն է՝ «Անցյալի մշուշէն»: Պատմվածքը թարգմանել է ամերիկաբնակ գրականագետ, հրապարակախոս Խաչիկ Թոլոլյանը: Նա Սարոյանից այլ գործեր էլ է թարգմանել, որոնք նույնպես այդ տարիներին լույս են տեսել այս գրական հավելվածում: Պատմվածքը Սարոյանի՝ թերթավաճառությամբ վաստակելու տարիների մասին է («Միտք եւ արուեստ»-ից թվայնացրել է «Արևելքը»): 

ԱՆՑԵԱԼԻ ՄՇՈՒՇԷՆ

Օր մը աշխարհի մեծ հայերէն մէկը անցաւ Ֆրեզնոյի փողոցներէն. վայելչօրէն հագուած մարդ մը, որուն տեղացի չըլլալը ակնթարթի մը մէջ յայտնի էր: Գուցէ 34 տարեկան էր. ես ինը կամ տասը տարու էի: Հայ էր, այդ մասին կարելի չէր սխալիլ, սակայն միաժամանակ յայտնօրէն մեր շրջապատի հայ չէր. ըսեմ՝ մեր ամբոխի տեսակէն հայ չէր. -անձ մըն էր, որ իր դիմագիծն ու անհատականութիւնը չէր կրնար կորսնցնել որեւէ խմբակի, ընտանիքի, ազգի, հասարակութեան, մշակոյթի կամ կրօնքի մէջ: Ինք, ի՛նք էր միայն ու այնպիսի հով մը ունէր, որ զինք տեսնողը կը ստիպուէր կամ հաճոյք զգալ եւ կամ բարկանալ: Արագաշարժ էր, գրեթէ գոռոզի տպաւորութիւն ձգող: Կակուղ մոխրագոյն ֆէտօրա գլխարկ մը գլխուն, քղամիդի նմանող սեւ բուրդէ վերարկու մը ուսերուն, ադամանդեայ զարդասեղ մը փողկապին վրայ, տաբատը գծաւոր, կօշիկները բարձրորակ կաշիէ շինուած, օփերայի մուճակներու ոճով, կը ճեմէր փողոցները, իր գեղեցիկ գաւազանը շքաւոր ձեւերով օրօրելով:

Օր մը, 1919-ին էր, եկաւ ինծի, երբ թերթ կը ծախէի Ռիփապլիքըն շէնքին անկիւնը, փօսթ-օֆիսի առաքման շէնքին դիմաց փողոցը, ու այս խօսքերը ըսաւ. «Վաղը առաւօտ ժամը ութին «0» փողոցի թիւ 848 տունը գնա՛. հոն 100 օրինակ «Ցախաւել» պիտի ստանաս: Ա՛ռ, քաղաք բեր եւ կէս ժամէն ծախէ, հատը հինգ սէնթի»:

Եւ հեռացաւ:

Բայց պողոտային միւս կողմը կեցաւ նորէն, Էտտի Էմէրեանին հետ խօսելու համար, ու ճիշդ այդ վայրկեանին Ռօուըլ շէնքին անկիւնէն Հափ Ֆարմանեանը վազելով ինծի մօտեցաւ:

«Ո՞վ է այդ մարդը» հարցուց:

Մարդը նոյն րոպէին սկսաւ քալել նորէն, իր գաւազանը շարժելով, կարծես Եւրոպան ի՛նքն էր, որ կը ճեմէր Վան Նէս փողոցն ի վեր, իր լիօրէն ծաղկած իմաստութեամբ եւ նշանակութեամբ. կարծես թէ 1919 թուականի այդ ապրիլին հին Եւրոպան յուսահատական պայքար մը չէր մղեր, ինքզինքը վերագտնելու համար, Համաշխարհային պատերազմէն ետք. պատերազմ մը, որ մարդկային ցեղին այդչափ հարստութիւն եւ կեանք արժած էր:

Շարունակությունը՝ http://arevelk.am/en/content/11/434/%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B4-%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B5%D5%A5%D5%A1%D5%B6.-%D4%B1%D5%B6%D6%81%D5%A5%D5%A1%D5%AC%D5%AB-%D5%B4%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A7%D5%B6.html