Հեղինակ՝ Մարիա Մարկոսյան

ՀԱՏՎԱԾ` ԱԲԳԱՐ ԱՓԻՆՅԱՆԻ «ԳՐԻԳՈՐ ԶՈՀՐԱՊ ՀԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆ ՄՏԱՎՈՐԱԿԱՆԸ» գրքից:

Գրիգոր Զոհրապը՝ գրող, իրավաբան, հասարակական-քաղաքական գործիչ, «Նորավեպի արքա», «Մեջլիս»ի պատգամավոր. ստեղծագործությունները նշանակալի ազդեցություն են ունեցել արևմտահայ ռեալիստական գրականության վրա:

Գրիգոր Զոհրապը «Մեջլիսում» ընտրվել է պատգամավոր երեք անգամ. հայտնի էր հատկապես իր ազդեցիկ ելույթներով։ Նա բարձրաձայնել է հայ համայնքի խնդիրները, ինչպես նաեւ ամբողջ օսմանյան հասարակության եւ պետական կառուցվածքի արդիականացման համար կարեւոր գործունեություն է ծավալել։ Լինելով հմուտ իրավաբան՝ Զոհրապը իր ամբողջ փաստաբանական գործունեության ընթացքում ոչ մի դատ տանուլ չի տվել, վկայել են Ժամանակակիցները։ Պաշտպանել է ամբաստանված հայերի, հույների, բուլղարների եւ այլազգի անմեղ անձանց դատը սուլթանական դատարանում, որոնք սովորաբար հանուն իրենց ազգային ու մարդկային իրավունքների հետապնդվում էին օսմանյան բռնատիրության դեմ ըմբոստանալու համար։

Երբ գալիս են Զոհրապին ձերբակալելու, նա միամտորեն հարցնում է. «…իսկ Թալեաթը տեղյա՞կ է…», այնինչ Թալեաթի հրամանով էին իրեն բռնում։

Զոհրապը «Cercle d’Orient» ակումբում՝ Թալեաթ փաշայի և Հալիլ բեյի հետ. կեսգիշերին վեր կացավ` տուն գնալու: Նույն պահին ոտքի կանգնեց նաեւ Թալեաթը, մոտենալով Զոհրապին՝ համբուրեց այտը…

Դա մահվան համբույր էր... որ պարզ դարձավ հետո. երկու օր առաջ արդեն Թալեաթը ստորագրել էր Գրիգոր Զոհրապին եւ մյուս հայ պատգամավորին` Վարդգես Սերենգյուլյանին ձերբակալելու հրամանը: Հենց այդ գիշեր թուրքերը Զոհրապի տուն ներխուժելով՝ ձերբակալեցին նրան, բռնի տեղահանելով Ղալաթասերայի ոստիկանատուն, այնտեղից՝ Գոնիա, Ադանա, ապա՝ Հալեպ:

Զոհրապի սպանության լուրը նրա կնոջը հայտնել է անձամբ ոճրագործ Թալեաթը:

«Մեկ հատիկ, անուշիկ, չի գտնված գանձս, կնիկս, հոգիս․․․», «Սիրական, աղվորիկ, քիթիկլի կնիկս». 27 տարիների համատեղ կյանքի ընթացքին այս արտահայտությունները կարճ ժամանակում վերածվեցին՝ «սիրելի և դժբախտ կողակիցս», «սիրական և խեղճ կնիկս»:

Զոհրապը կանանց սիրում էր կին լինելու՝ նուրբ, հեզ, թույլ ու անօգնական լինելու համար: 22-23 տարեկանում ինքն իրեն «շափխընը» (կնամոլ) կոչած Գրիգորը շատ խիստ հայացքներ ուներ կանանց դերի, նրանց ազատությունների մասին:

Ընդգծված հակաֆեմինիստ՝ նա նոր-նոր ի հայտ եկող հայացքներին, առավել ևս դրանց հայկական դրսե­ւո­րում­ներին՝ դեմ էր. հակաբնական էր համարում երկու սեռերի իրավահավասարության գաղափարները։

Երբ ամուսնացավ Կլարայի հետ, նա դարձավ ավելի հանդուրժող, ավելի փափուկ եւ նրբանկատ, սակայն կարծիքը երբեք չփոխեց։ Մարդկային փոքրիկ ուրախություններից Զոհրապը ստեղծում էր երջանկություն. կնոջ արդուզարդի համար կարող էր մի ամբողջ օր վատնել եւ այդ օրը համարել «աղուոր օր մը»: Կարող էր ընթրիքից հրաժարվել՝ խնայողություն անելու նպատակով, բայց գնալ խաղատուն եւ տասնապատիկը տանուլ տալ. դա կյանքն էր․․․ Փոքրիկ ուրախություններն իր համար թե՛ գնումներն էին, թե՛ թղթախաղը:

Զոհրապի և նրա կնոջ սիրո պատմությունը ամենագեղեցիկը և ամենադրամատիկն էր իր իսկ ստեղծած բոլոր պատմությունների, նորավեպերի մեջ...