Կանանց իրավունքների պայքարը՝ հայոց պատմության մեջ ու այսօր

Մարտի 8-ը նշվում է որպես Կանանց միջազգային օր՝ ընդգծելով կանանց իրավունքները, ձեռքբերումները և գենդերային հավասարության կարևորությունը։ Այս օրվա շատմությունը ի հայտ է եկել 20-րդ դարի սկզբին, երբ աշխատավոր կանայք բողոքի ցույցեր էին կազմակերպում՝ պահանջելով ավելի լավ աշխատավարձ, կրճատված աշխատանքային ժամեր և ընտրության իրավունք։ 1910 թվականին Կոպենհագենում սոցիալիստ Կլարա Ցետկինը առաջարկեց յուրաքանչյուր տարվա մարտի 8-ը նվիրել կանանց իրավունքներին։

Առաջին ալիքը (19-րդ դար - 20-րդ դարի սկիզբ)

Ֆեմինիզմի առաջին ալիքը սկսվեց 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին, երբ կանայք բարձրաձայնեցին իրենց ընտրական իրավունքների և հասարակական գործունեության համար հավասար հնարավորությունների մասին։ Այս շրջանում հիմնականում խոսում էին այն հարցի շուրջ, թե արդյոք կանայք պետք է ունենան իրավական իրավունքներ՝ տղամարդկանց հետ հավասար։ Միանգամից առաջ եկան նաև կանանց մասնակցության հարցերը կրթության, աշխատանքի և ընտանեկան կյանքում։

Երկրորդ ալիքը (1940-1970-ականներ)

Երկրորդ ալիքը սկսվեց 1940-ականներին՝ երբ ֆեմինիզմը սկսեց առավել լայն տարածում գտնել։ Այս փուլում կանանց իրավունքի պայքարը դարձավ ավելի ընդգրկուն, քանի որ ուշադրությունը կենտրոնացավ ոչ միայն ընտրական իրավունքների վրա, այլ նաև կանանց իրավունքի վրա աշխատանքի, կրթության, առողջապահության և համանման ոլորտներում։

Երրորդ ալիքը (1990-ականներից մինչև այսօր)

Երրորդ ալիքը սկսվեց 1990-ականներից, երբ պասիվ բողոքի, ցույցերի ու քաղաքական պայքարի կողքին, սկսեցին զարգանալ տարբեր ծանոթությունների, ֆորումների ու համացանցի ազդեցությամբ ստեղծվող սոցիալական շարժումները։ Այս փուլում ֆեմինիզմի հիմնախնդիրները ավելի բազմազան դարձան, քանի որ ավելացել էին քննարկվող հարցերի շրջանակը՝ թերացված կանանց իրավունքներ, կանանց սեռական ազատություն, գենդերային ինքնորոշման ու ընդհանրապես կանանց մարմինների նկատմամբ վերահսկողություն։

Հայ կանայք, ովքեր կարևոր դեր են խաղացել կանանց իրավունքների պայքարում

Հայաստանում կանանց իրավունքների և հավասարության համար պայքարը նույնպես ունի իր նշանավոր դեմքերը։ Հայ կանայք ոչ միայն ազգային մակարդակում, այլ նաև միջազգային ասպարեզում մեծ դեր են ունեցել կանանց իրավունքների պաշտպանության համար։

Շուշանիկ Կուրղինյան (1876-1927)

Շուշանիկ Կուրղինյան եղել է հայ գրող, բանաստեղծ և կին ակտիվիստ։ Նրա գրականությունը ու ակտիվությունը ուղղված էին սոցիալական արդարությանը, կանանց կրթությանն ու շահերին։ Կուրղինյանը գրեց բազմաթիվ ստեղծագործություններ, որոնք բարձրաձայնում էին կանանց խնդիրները, և արտահայտում էին նրանց դժվարությունները՝ հասարակության մեջ։

Դիանա Աբգար (1859-1937)

Դիանա Աբգարն է հայ առաջին կին դիվանագետը, ով հանդես է եկել որպես հայ ժողովրդի իրավունքների պաշտպան։ Նա չի միայն դիվանագիտական ուղի է բացել, այլև կարևոր դեր է խաղացել կանանց դերը մնում արդարության խթանման մեջ։ Աբգարը ջանքեր է գործադրել ի շահ հայկական հարցի՝ համաշխարհային մակարդակում՝ աշխատելով միջազգային ասպարեզում։ Նրա գործուն մասնակցությունն ազդել է և՛ հայ, և՛ կանանց համընդհանուր իրավունքների զարգացման վրա։

Զաբել Եսայան (1878-1943)

Զաբել Եսայան՝ հայ գրող և հասարակական գործիչ, ակտիվորեն պայքարել է կանանց իրավունքների պաշտպանության համար։ Նրա գրական գործերը բազմաշերտ էին, և նրանք կենտրոնացել էին մարդու իրավունքների ու կանանց հանդեպ հասարակական կարծիքի մեջ տիրող սահմանափակումների վրա։ Նա նաև եղել է մի շարք ազգային և միջազգային կազմակերպությունների անդամ, որոնք ներկայացրել են կանանց իրավունքները։