Միակ հայատառ օրաթերթը Եւրոպայի մէջ. «Ազատ Օր» 75ամեակ, Յունաստան։

Հեղինակ՝ Մարիա Մարկոսյան 

«Ա­զատ Օր»ի հետ ա­ռա­ջին ծա­նօ­թու­թիւնս դե­ռեւս ու­սա­նո­ղա­կան տա­րի­նե­րի յի­շո­ղու­թիւն­նե­րից է՝ մա­մու­լի պատ­մու­թեան դա­սըն­թա­ցին, 2000թ։ Ա­ւե­լին ծա­նօ­թա­ցայ հա­մա­ցան­ցի մի­ջո­ցով՝ «Մ­շա­կոյ­թի պա­հակ­նե­րը» ներ­կա­յաց­ման թղթակ­ցու­թեան փնտրտու­քով. ըն­կեր ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեանն էր գրել, 2004թ.։ Այդ օ­րե­րից սկսեալ ար­դէն բա­րե­կամ­ներ էինք թեր­թի հետ, յա­ճա­խա­կի ըն­թեր­ցում­նե­րով ծա­նօ­թա­նում էի նաեւ յու­նա­հայ գա­ղու­թա­յին կեան­քի ան­ցու­դար­ձին։ Երբ ար­դէն ­Յու­նաս­տա­նում էի, մի բա­րի օր խմբագ­րու­թիւ­նում ծա­նօ­թա­ցայ ընկ. Հ­ռիփ­սի­մէ ­Յա­րու­թիւ­նեա­նի հետ. յայտ­նե­ցի հե­տաքրքրու­թիւնս եւ խնդրե­ցի ծա­նօ­թաց­նել ինձ «Ա­զատ Օր»ի աշ­խա­տանք­նե­րին. «հա­մա­կարգ­չի մի­ջո­ցով ենք ծա­ւա­լում մեր գոր­ծու­նէու­թիւ­նը», ա­սաց նա։ ­Պա­տաս­խա­նից մտա­ծում­նե­րի մէջ ըն­կայ… ­Տա­րի­ներ անց, երբ միու­թե­նա­կան կեան­քի մի­ջից ա­ւե­լի ծա­նօ­թա­ցայ գա­ղու­թա­յին կեան­քին, կա­ռոյց­նե­րի գոր­ծու­նէու­թեա­նը՝ տե­սայ եւ հաս­կա­ցայ դժո­ւա­րու­թիւն­նե­րը. մի­միայն նո­ւի­րո­ւա­ծու­թեան, անձ­նուէր պայ­քա­րի, հայ­րե­նի­քի հան­դէպ սի­րոյ եւ հա­յա­պահ­պա­նու­թեան անմ­նա­ցորդ ճի­գե­րի շնոր­հիւ կա­րե­լի էր 75 տա­րի­նե­րի ար­ժա­նի պատ­մու­թիւն կեր­տել՝ սփիւռ­քա­հայ մա­մու­լի պատ­մու­թիւն…

Ա­հա իմ առ­ջեւ «Ա­զատ Օր»ի 65-ա­մեա­կին նո­ւի­րո­ւած բա­ցա­ռիկն է, եւ ես թեր­թում եմ այն… ­Գաբ­րիէլ ­Լա­զեան, Ան­տոն ­Կա­զէլ, Ա­րամ ­Շի­րի­նեան, ­Պօ­ղոս Ս­վա­ճեան՝ ան­ձեր, ո­րոնք հիմ­նադ­րել են «­Նոր Օր»ը։
­Հայ ­Յե­ղա­փո­խա­կան ­Դաշ­նակ­ցու­թեան նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ այն ա­ռա­ջին ան­գամ լոյս է տե­սել 1923-ի ­Մար­տի 25-ին, Ա­թէն­քում, նա­խա­պէս ե­ռօ­րեայ, եր­կո­րեայ, ա­պա՝ օ­րա­թերթ։ ­Փոքր Ա­սիա­յի ա­ղէ­տից մէկ տա­րի անց էր, որ գաղ­թա­կան­նե­րին կազ­մա­կեր­պե­լու եւ հա­ւա­քա­կան կեան­քի մղե­լու հիմ­նա­կան նպա­տա­կով հիմք դրո­ւեց յու­նա­հայ գա­ղու­թա­յին թեր­թին՝ ազ­գա­յին, կրօ­նա­կան եւ միու­թե­նա­կան կա­ռոյց­նե­րի գոր­ծու­նէու­թեա­նը օ­ժան­դա­կե­լու անհ­րա­ժեշ­տու­թեամբ։
­Յա­ջորդ 17 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում, մին­չեւ 1940 թուա­կա­նը, թեր­թը լոյս է տես­նում ա­ռանց ընդ­հա­տու­մի։ Երկ­րորդ ­Հա­մաշ­խար­հա­յին պա­տե­րազ­մի օ­րե­րին, բո­լոր օ­տա­րա­լե­զու թեր­թե­րի հետ մէկ­տեղ փակ­ւում է նաեւ «­Նոր Օր»ը։ 1945-ին վերսկս­ւում է հրա­տա­րա­կու­թիւ­նը ­Յու­նաս­տա­նի վե­րան­կա­խաց­ման նոր ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում, նոր՝ «Ա­զատ Օր» վե­րա­նո­ւան­մամբ՝ մին­չեւ օրս. ա­ռա­ջին ե­րեք հա­մար­նե­րում անդ­րա­դարձ է ե­ղել յատ­կա­պէս յոյն — հայ­կա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րին։
«­Հայ­րե­նա­կից­նե՜ր, կար­դա­ցէք «­Նոր Օր»ի շա­րու­նա­կու­թիւն «Ա­զատ Օր»ի ա­ռա­ջին թի­ւը», այս­պէս է ա­ւե­տել «Ա­զատ Օր»ի ցրո­ւիչ, ջան­ֆի­դա­յիի նմա­նո­ւող փա­լա­պեխ ըն­կեր Ա­սա­տուր ­Պո­ղո­սեա­նը օ­րա­թեր­թի վե­րած­նուն­դը, որ բա­ցա­ռի­կի է­ջե­րում իր գրու­թեան մէջ յի­շա­տա­կում է Վ­րէժ Գ.։ «Ա­զատ Օր»ի Ա­ռա­ջին խմբա­գիր­ներն են ե­ղել ­Սեդ­րակ ­Գո­հա­րու­նի, Ան­տոն ­Կա­զէլ, ­Վազ­գէն Ե­սա­յեան, Ա­հա­րոն Ս­տե­փա­նեան՝ եր­կար տա­րի­նե­րի խմբագ­րա­կան ա­ռա­քե­լու­թեամբ. «­Մի զբա­ղեց­նէք խմբա­գի­րը» յի­շա­տա­կե­լի գրու­թեամբ աղմ­կոտ խմբագ­րա­տան պա­տին փակ­ցո­ւած։ Ա­հա­րոն Ս­տե­փա­նեա­նը ե­ղել է եւ՛ «­Նոր Օր»ի, եւ՛ «Ա­զատ Օր»ի ա­ռա­ջին թո­ւի պատ­րաս­տո­ղը։ Ա­պա խմբագ­րա­կան աշ­խա­տան­քը ստանձ­նել են ընկ. ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զէան, Հ­ռիփ­սի­մէ ­Յա­րու­թիւ­նեան եւ ներ­կա­յիս՝ ընկ. ­Քե­րոբ Է­քի­զեան։

Տաս­նա­մեակ­նե­րի ըն­թաց­քում գետ­նա­յարկ տպա­րան­նե­րի մէջ լոյս տես­նող «Ա­զատ Օր»ը քայլ առ քայլ լուրջ փո­փո­խու­թիւն­ներ է կրում. հա­մա­պա­տաս­խա­նե­լով ժա­մա­նա­կա­կից պա­հանջ­նե­րին՝ նոր ձեւ ու ոճ, ծա­ւալ, դի­մա­գիծ է ստա­նում, իսկ 1980-ից յե­տոյ խմբագ­րու­թիւն է մուտք գոր­ծում ար­դէն հա­մա­կար­գի­չը։ Ու թէեւ ու­նե­նա­լով կու­սակ­ցա­կան պատ­կա­նե­լու­թիւն, որ­պէս յու­նա­հայ գա­ղու­թի թերթ, ազ­գա­յին — հա­սա­րա­կա­կան, հա­յան­պաստ, հա­յա­պահ­պան գոր­ծու­նէու­թեամբ միա­ւո­րող եւ հա­մախմ­բող դեր է կա­տա­րում՝ «­Ծա­ռա­յել հայ ժո­ղովր­դին ու ­Հա­յաս­տա­նին» ան­շեղ սկզբուն­քով։
Ա­հա շա­րու­նա­կում եմ թեր­թել բա­ցա­ռի­կի է­ջե­րը..
Հան­դի­պե­ցի ընկ. ­Միհ­րան ­Քիւր­տօղ­լա­նի տո­ղե­րին՝ խոր մտքով. «­Յու­նա­հա­յու­թիւ­նը փոքր գա­ղութ մըն է, բայց մեծ գա­ղու­թի մը բո­լոր գոր­ծօն­նե­րով օժ­տո­ւած։ Այդ գոր­ծօն­նե­րու պահ­պան­ման ու գո­յա­տեւ­ման գլխա­ւոր լծա­կը «Ա­զատ Օր»ն­ է։ Ա­հա թէ ին­չու գա­ղու­թը կը պա­հէ զայն ու կը գուր­գու­րայ ա­նոր վրայ։
Ա­հա թէ ին­չու «Ա­զատ Օր»ի ըն­տա­նի­քի մեծ թէ փոքր, հին թէ նոր ա­մէն ան­դամ կը գոր­ծէ հա­ւա­տով ու նո­ւի­րու­մով»… իսկ ստո­րեւ՝ հե­տե­ւեալ յայ­տա­րա­րու­թիւնն է. «2004 թո­ւա­կա­նէն սկսեալ, գոր­ծել սկսաւ թեր­թի ե­լեկտրո­նա­յին կայ­քէ­ջը, ուր ա­մէ­նօ­րեայ դրու­թեամբ կը տե­ղադ­րո­ւին թեր­թի կա­րե­ւոր նիւ­թեր, հար­ցազ­րոյց­ներ ու յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ… »։
Ա­հա­ւա­սիկ, 2004-ից կայ­քէ­ջը սկսեց գոր­ծել, եւ այս պա­հին իմ աչ­քի առ­ջեւ ե­կաւ՝ Ե­րե­ւան, 2006 թո­ւա­կան, աշ­խա­տա­վայր, հա­մա­կարգ­չի առ­ջեւ բա­ցո­ւած «www.azator.gr» կայ­քէ­ջը. քա­ղո­ւածք­ներ էի ա­նում նիւ­թիս հա­մար…
­Բազ­մա­թիւ ան­գամ «Ա­զատ Օր»ի շուրջ խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րի ըն­թաց­քում լսել եմ ­Վազ­գէն Ե­սա­յեան, Ա­հա­րոն Ս­տե­փա­նեան, ­Կա­րօ ­Մի­նա­սեան ա­նուն­նե­րը։ ­Մար­դիկ, ո­րոնք անձ­նո­ւի­րա­բար ի­րենց ողջ կեան­քը նո­ւի­րել են «Ա­զատ Օր»ին՝ ան­տե­սե­լով խղճա­լի նիւ­թա­կան եւ անհ­րա­պոյր մի­ջա­վայ­րի պայ­ման­նե­րը. «Աշ­խա­տա­տե­ղի՞ն… խո­նաւ ու ստո­րերկ­րեայ իս­կա­կան նկուղ մը, ուր հաս­նե­լու հա­մար պէտք էր 5-6 սանդ­ղա­մատ գետ­նէն վար իջ­նել։ ­Հոն էր, որ կը խմբագ­րո­ւէր, կը շա­րո­ւէր, ու կը տպո­ւէր թեր­թը… », գրել է Մ. Ք. բա­ցա­ռի­կի է­ջե­րին։
«Ա­զատ օ­րի ըն­տա­նիք»ի անձ­նո­ւէր խմբա­գիր­նե­րից էր նաեւ ըն­կեր ­Յով­սէփ ­Պա­րա­զեա­նը, ում ճա­նա­չե­ցի յատ­կա­պէս «­Հա­մազ­գա­յին»ի գոր­ծու­նէու­թեան շրջա­նակ­նե­րում եւ մեծ ցաւ ապ­րե­ցի իր վա­ղա­ժամ մա­հո­ւան բօ­թով՝ իմ ժա­մա­նակ­նե­րի «Ա­զատ Օր»ի եւ «­Հա­մազ­գա­յին»ի նո­ւի­րեա­լը…

­Յու­նաս­տա­նի մէկ ծայ­րից միւ­սը հա­յե­րի մի­ջեւ կապ պահ­պա­նե­լու եւ տե­ղե­կա­ցո­ւած լի­նե­լու, ինչ­պէս նաեւ Ս­փիւռ­քին եւ ­Հա­յաս­տա­նին յու­նա­հայ գա­ղու­թի լու­րե­րով ծա­նօ­թաց­նե­լու «Ա­զատ Օր»ի ա­ռա­քե­լու­թիւ­նը ան­շէջ է։ Գ­նա­հա­տե­լի է յատ­կա­պէս օ­տար մի երկ­րում ­Մես­րո­պեան գրե­րը սրբա­զան նո­ւի­րու­մով, հայ մշակ­նե­րի յա­մառ, լուռ ու անտր­տունջ պայ­քա­րով պա­հել-գուր­գու­րա­լը՝ հա­յա­պահ­պա­նու­թեան, ինք­նու­թեան դրսե­ւոր­ման մի լու­սա­շող յու­նա­հայ գա­ղու­թից ներս… Իսկ նո­ւի­րեալ­նե­րը չվհա­տո­ւե­ցին եր­բեք եւ ի­րենց գոր­ծին հա­ւա­տա­րիմ մնա­լով մինչ ի մահ՝ ար­ժե­ւո­րե­ցին սփիւռ­քա­հայ մա­մու­լի դե­րը… ու պատ­մու­թիւն կեր­տե­ցին։ ­Մեր օ­րե­րում եւս, երբ հա­մա­ցան­ցը ո­ղո­ղո­ւած է լրա­տո­ւա­կան դաշ­տի բազ­մաբ­նոյթ տե­ղե­կա­տո­ւու­թեամբ, յու­նա­հայ գա­ղու­թը ա­ռանց «Ա­զատ Օր»ի դժո­ւար է պատ­կե­րաց­նել։ Եւ ի հար­կէ ա­մե­նա­հե­տաքրք­րա­կան լու­րե­րը սկսւում են վեր­ջին է­ջից՝ «50 տա­րի ա­ռաջ», յայ­տա­րա­րու­թիւն­ներ, գա­ղու­թա­յին՝ ա­սել է թէ ըն­տա­նե­կան նո­րու­թիւն­ներ, միու­թե­նա­կան ձեռ­նարկ­նե­րի թղթակ­ցու­թիւն­ներ, ժո­ղով­ներ, ճաշ­կե­րոյթ, օգ­տա­կար խոր­հուրդ­ներ եւ այլն, եւ այլն… ­Կա՞յ մէ­կը, որ ան­տար­բեր է եւ ան­համ­բեր չէ կար­դա­լու յատ­կա­պէս թեր­թի 7րդ­ եւ 8րդ­ է­ջե­րը. գու­ցէ եւ շա­տե­րի հա­մար դա է սկիզ­բը…
Ս­փիւռ­քի օ­տա­րա­ցու­մի դէմ պայ­քա­րը բարձր գի­տակ­ցու­թեամբ օժ­տո­ւած ա­ռաջ­նորդ­նե­րի ո­գու եւ հա­ւատ­քի ու­ժի գո­յա­պայ­քար է՝ նպա­տակ է, ու­ղե­գիծ է։ ­Յայտ­նի է, որ 1922-ից սկսեալ Ա­թէն­քի մէջ հրա­տա­րա­կո­ւող հայ­կա­կան մի շարք թեր­թեր փա­կո­ւել են ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում, իսկ ա­հա «Ա­զատ Օր»ը այ­սօր էլ իւր կո­չու­մին հա­ւա­տա­րիմ շա­րու­նա­կում է իր ու­ղին՝ գնա­հա­տո­ւած եւ պա­հան­ջո­ւած լի­նե­լով յատ­կա­պէս ներ­գա­ղու­թա­յին կեան­քում։

Ի­րա­կա­նու­թիւն է նաեւ, որ տա­րեց­տա­րի նո­ւա­զում է ըն­թեր­ցող­նե­րի թի­ւը, նա­հանջ է ապ­րում հա­յա­խօ­սու­թիւ­նը եւ հա­յե­րէն կար­դա­ցող­նե­րը խիստ հա­շո­ւե­լի են… եւ այ­նո­ւա­մե­նայ­նիւ, «Ա­զատ Օր»ին ա­մէն ա­ռա­ւօտ ա­րե­ւի շո­ղի եւ բա­րի լոյ­սի հետ ան­համ­բեր սպա­սող­ներ էլ կան։ Այ­սօր ար­դէն ե­լեկտ­րո­նա­յին PDF տար­բե­րա­կով այն ըն­թեր­ցում են նաեւ հայ­րե­նի­քում եւ աշ­խար­հաս­փիւռ հա­յեր՝ եւս մէկ գնա­հա­տե­լի քայլ ժա­մա­նա­կա­կից պա­հանջ­նե­րին ըն­դա­ռաջ։
75-ա­մեակ… 75 տա­րի­նե­րի պատ­մու­թիւն…
«Ա­զատ Օր»ը թե­ւա­կո­խում է դէ­պի 100-ա­մեակ՝ դէ­պի նոր դար, որ­պէս մի հրա­մա­յա­կան եւ սուրբ ա­ռա­քե­լու­թիւն։
­Հա­ւատք ու կո­րով…
«Ա­զատ Օր»ը ան­ցեա­լի եւ ներ­կա­յի ան­շա­հախն­դիր, նուի­րեալ ե­րախ­տա­ւոր­նե­րի շնոր­հիւ մի՛շտ կանգ­նած է գա­ղու­թի կող­քին՝ գա­ղա­փա­րա­կան շնչով, ազ­գա­յին նկա­րագ­րով, դի­մագ­ծով, ար­ժէք­նե­րով ու սկզբունք­նե­րով հա­ւա­տա­րիմ՝ ան­խա­փան հրա­տա­րա­կու­թեամբ։
Գ­նա­հա­տե­լով խօս­քի եւ մտքի ա­զա­տու­թիւ­նը, խթա­նե­լով հայ­կա­կան ստեղ­ծա­գործ ո­գին հայ մա­մու­լը, յատ­կա­պէս Ս­փիւռ­քի մէջ, ո­րա­կա­կան ար­ժէք ձե­ւա­ւո­րե­լու պատ­գամ ու­նի ուղ­ղե­լու իր ըն­թեր­ցող­նե­րին։ ­Մա­մու­լով է պայ­մա­նա­ւո­րո­ւած նաեւ գա­ղութ­նե­րի գո­յա­տե­ւու­մը, ըն­դու­նե­լով ա­ռողջ ինք­նաքն­նա­դա­տու­թիւն՝ ա­նա­չառ լրա­տո­ւու­թեամբ լու­սա­ւո­րե­լու հիմ­նա­կան ա­ռա­քե­լու­թեամբ։
Եւ ու­րեմն՝ Փ­լա­քա­յի մութ ու խո­նաւ ներք­նա­յար­կից մին­չեւ վերջ­նա­կա­նա­պէս ­Քա­լի­թէա, Ա­րիս­թո­թե­լուս 8 հաս­ցէում հաս­տա­տո­ւած «Ա­զատ Օր»ի 75-ա­մեա­կը շնոր­հա­ւոր լի­նի…
Ա­ռանց հայ թեր­թի ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թիւն չի ձե­ւա­ւո­րո­ւի, միտք չի զար­գա­նայ, չենք հա­ղոր­դակ­ցո­ւի ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րին, ի­րա­զեկ չենք լի­նի ազ­գա­յին, քա­ղա­քա­կան մշա­կու­թա­յին զար­գա­ցում­նե­րին։ Ի­րա­կան գրա­կան հարս­տու­թիւն է հայ թեր­թը՝ ո­գու թռիչք եւ շար­ժիչ ուժ, հայ մշա­կոյ­թի եւ պատ­մու­թեան բա­ղադ­րիչ մաս՝ ար­ժա­նի յար­գան­քի ու գնա­հա­տան­քի։
«Ա­զատ Օր»ը՝ հայ մա­մու­լի պատ­մու­թեան մէջ իր ար­ժա­նի դիր­քում…
­Բա­րի երթ…

Նյութի աղբյուր՝

https://azator.gr/?p=17143

https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=3954077591283742&id=100000446204647